Klitoria ternateńska – magiczny kwiat czy nauka?

Z Clitoria ternatea wyizolowano szeroki zakres fitozwiązków należących do metabolitów wtórnych, w tym antocyjany, triterpenoidy, glikozydy flawonolu i steroidy.

Antocyjany to barwniki roślinne o kolorze czerwonym, niebieskim lub fioletowym. Należą do szerszej grupy związków zwanej flawonoidami. Mają charakter glikozydów, składają się zatem z części cukrowej (glikonów) pochodzącej od glukozy, bądź galaktozy, ksylozy, ramnozy i arabinozy oraz grupy nie cukrowej (aglikonów). Aglikon antocyjanów nosi nazwę antocyjanidyny. Z roślin wyizolowano ponad 500 różnych antocyjanów.

Metabolity wtórne to związki bioaktywne powstające w roślinach pod wpływem stresujących warunków środowiskowych m. in. ciepła, braku wody, nadmiernego promieniowania UV.

W badaniu Kazuma zbadano skład fitozwiązków w kwiatach klitorii ternateńskiej o różnej barwie. Pod lupę wzięto kwiaty o barwie białej, fioletowej i ciemnoniebieskiej. Co ciekawe, białe płatki nie zwierały antocyjanów, zaś kwiaty ciemnoniebieskie zawierały ich najwięcej, głównie delfinidyny.

Często na swoich wykładach powtarzam, że kolor warunkuje właściwości antyoksydacyjne owoców. Wybierajmy zatem owoce o ciemnej niebieskiej czy fioletowej barwie, które są bogatym źródłem antocyjanów!

Klitoria magiczny kwiat czy nauka? Dlaczego napar zmienia kolor?

Pigmenty barwne klitorii składają się głównie z antocyjanów, które wykazują wysoką aktywność przeciwutleniającą i zdolność do zmiany koloru w zależności od pH. Pod działaniem kwasów kwiat zmienia barwę na czerwoną, zaś zasad – na niebieską.

Antocyjany jako dodatki do żywności (E)

Właściwości klitorii można wykorzystać do wytwarzania innowacyjnych produktów, takich jak napoje przeciwutleniające i inteligentne folie, które potrafią wykrywać zmiany pH. W przemyśle spożywczym fitozwiązki te już znalazły zastosowanie jako barwniki i oznaczane są jako E 163 (antocyjany, grupa – barwniki).

• E163 antocyjany
• E163a cyjanidyna
• E163b delfinidyna
• E163c malwidyna
• E163d pelargonidyna
• E163e peonidyna
• E163f petunidyna
• E163(i) wyciąg ze skórki winogrona
• E163(ii) mieszanina antocyjanów
• E163(iii) wyciąg z porzeczki czarnej

Antocyjany jako barwniki roślin czy owoców

Okazuje się, że nie tylko pH wpływa na zamianę barwy naparów zawierających antocyjany. W wielu przypadkach wraz ze wzrostem temperatury barwa antocyjanów staje się bardziej intensywna. Jest to związane z rozszczepieniem glikozydów na aglikony. Następnie intensywność barwy gwałtownie spada, w wyniku utleniania tych związków, a sam napar traci swoją barwę. Odbarwienie antocyjanów następuje również wskutek dodatku rożnych substancji chemicznych np. dwutlenku siarki, aktywności enzymatycznej np. oksydaz czy obecności jonów metali.

Co ciekawe, barwa danego owocu czy płatków kwiatów będzie zależeć nie tylko od obecności antocyjanów ale również jonów metali. Kolor malin, wiśni czy truskawek będzie związany z wysoką zawartością antocyjanów, ale również jonów cyny, która zmienia barwę na czerwoną. Kwiaty chabru, zawierające cyjanidynę (antocyjan) przyjmują barwę niebieską, zaś kwiaty róży zawierające ten sam główny fitozwiązek przyjmują barwę czerwoną. Za wszystko odpowiedzialne są właśnie jony metali np. glinu czy żelaza (III). Co ciekawe, jony te stabilizują barwę niebieską chabru, nawet przy kwaśnym pH.

Czy wiecie, że kolor niezapominajek również warunkowany jest pH? Okazuje się, że niezapominajki rosnące na glebie kwasowej będą przyjmować kolor różowy, zaś na alkalicznej (zasadowej) niebieski. Analogiczne zjawisko obserwujemy w przypadku kwiatów hortensji.

Wyjątkowy skład fitochemiczny płatków kwiatów klitorii warunkuje zatem jej stabilną niebieską barwę w środowisku zasadowym i obojętnym, zaś różową w środowisku kwasowym.

Okazuje się, że fitozwiązki odgrywają niezwykle istotną rolę w naszym środowisku. Antocyjany obecne w płatkach kwiatów odpowiadają za przyciąganie owadów, co pozwala na jej zapylenie. Dodatkowo, odpowiadają za ochronę tkanek przed stresem oksydacyjnym i szkodliwym działaniem promieniowania UV.

Bibliografia:

1. Neda, G. D.; Rabeta, M. S.; Ong, M. T. Chemical composition and anti-proliferative properties of flowers of Clitoria Ternatea. International Food Research Journal . 2013, Vol. 20 Issue 3, p1229-1234.
2. Kohei Kazuma,Naonobu Noda,Masahiko Suzuki. Flavonoid composition related to petal color in different lines of Clitoria ternatea. Phytochemistry, 2003. https://doi.org/10.1016/S0031-9422(03)00504-1

Klitoria to zdecydowanie kwiat kobiecej mocy!